Η αμβλυωπία (amblyopia), διαδεδομένη και ως ‘τεμπέλικο μάτι’ (lazy eye), χαρακτηρίζεται χωρίς αμφιβολία, ως η πιο συχνή οφθαλμολογική πάθηση της παιδικής ηλικίας. Είναι η οφθαλμική κατάσταση, όπου η η λειτουργία της όρασης δεν αναπτύχθηκε με τον φυσιολογικό τρόπο. Η συγκεκριμένη δυσλειτουργία συνήθως αφορά τα οπτικά ερεθίσματα του ενός οφθαλμού, ωστόσο είναι δυνατόν να επηρεάζει και τις λειτουργίες της διόφθαλμης όρασης.
Η όραση αναπτύσσεται φυσιολογικά από τη γέννηση μέχρι περίπου την ηλικία των 6 ετών.
Για να αναπτυχθεί σωστά, θα πρέπει όχι μόνο τα όργανα του οπτικού συστήματος να είναι φυσιολογικά δομημένα (οφθαλμοί δομικά υγειείς), αλλά και οπτικά ερεθίσματα να κάνουν εκείνα τα όργανα λειτουργικά. Ουσιαστικά, κοιτάζουμε με τα μάτια, αλλά βλέπουμε με τον εγκέφαλο. Με άλλα λόγια, τα μάτια στέλνουν οπτικά μηνύματα στον εγκέφαλο για να εκπαιδευθούν τα οπτικά του κέντρα.
Στην περίπτωση που τα οπτικά μηνύματα που καταφτάνουν στον εγκέφαλο δεν είναι κατάληλα, τότε τα οπτικά κέντρα δεν εκπαιδεύονται να βλέπουν καθαρά και έτσι η όραση παραμένει θολή.
Εάν τα πρώτα χρόνια της ζωής ο εγκέφαλος δεν λαμβάνει καθαρές οπτικές εικόνες από το ένα μάτι, ώστε να μάθει να τις αποκρυπτογραφεί, αναλύει, μεταφράζει σε οπτική πληροφορία, τότε δε θα μπορέσει ποτέ αργότερα να αναλάβει το δύσκολο αυτό έργο.
Η αμβλυωπία αν δεν ανακαλυφθεί σε μικρή παιδική ηλικία, δυστυχώς δεν μπορεί να θεραπευτεί.
Τύποι
Υπάρχουν 3 βασικοί τύποι αμβλυωπίας:
Στραβισμική αμβλυωπία: οφείλεται σε κακή ευθυγράμμιση των ματιών (στραβισμός – συνήθως το μάτι που στραβίζει παρουσιάζει την πάθηση),- Εξ’ ανοψίας αμβλυωπία: οφείλεται σε αποστέρηση της οπτικής πληροφορίας (π.χ. καταρράκτης),
- Διαθλαστική αμβλυωπία: εξαιτίας υψηλών διαθλαστικών ανωμαλιών (μυωπία, υπερμετρωπία, αστιγματισμός) ή ανισομετρωπίας (διαφορά διάθλασης στους 2 οφθαλμούς).
Αίτια
Τι μπορεί να προκαλέσει την αμβλυωπία;
- Ο στραβισμός: συνήθως αμβλυωπεί ο οφθαλμός που στραβίζει
- Η ανισομετρωπία: διαφορά διαθλαστικής δύναμης (βαθμοί) στα 2 μάτια
- Ο αποκλεισμός του οπτικού άξονα του οφθαλμού: κάθε πάθηση που εμποδίζει την είσοδο των οπτικών ερεθισμάτων στο μάτι (π.χ. βλεφαρόπτωση, θόλωση του κερατοειδούς, καταρράκτης) προκαλεί αμβλυωπία στις μικρές ηλικίες.
Ανάλογα πάνταμε τα αίτια η βαρύτητα της αμβλυωπίας ποικίλει από ήπια σε σοβαρή. Τις περισσότερες φορές η διάγνωση της αμβλυωπίας γίνεται σε τυχαία προληπτική οφθαλμολογική εξέταση. Για το λόγο αυτό, οι προληπτικοί οφθαλμολογικοί έλεγχοι στις προσχολικές ηλικίες κρίνονται επιβεβλημένοι.
Αντιμετώπιση
Πως μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την αμβλυωπία;
Η αμβλυωπία εάν εντοπιστεί και αντιμετωπιστεί έγκαιρα, ανατάσσεται και η όραση βελτιώνεται θεαματικά. Η περισσότερο διαδεδομένη (και πιστοποιημένη) θεραπεία είναι η μέθοδος επικάλυψης του ‘δυνατού’ οφθαλμού, συνήθως στην περίπτωση της στραβισμικής αμβλυωπίας, για την ‘εκγύμναση’ του άλλου (βελτίωση του οπτικού συστήματος).
Η θεραπεία πρέπει να εξατομικεύεται σε κάθε περίπτωση. Δύο ώρες επικάλυψης της ημέρα
έχουν αποδειχθεί αρκετές εάν και εφόσον η αμβλυωπία δεν είναι πολύ μεγάλη και η ηλικία του ασθενούς μεταξύ 3 και 7 ετών.
Σε μια τέτοια περίπτωση απαραίτητη προυπόθεση είναι η συνεχής παρακολούθηση από τον ειδικευμένο οφθαλμίατρο για τον έλεγχο της αποτελεσματικότητάς της μεθόδου και την αποφυγή ανάπτυξης αμβλυωπίας στον επικρατή φυσιολογικό οφθαλμό.
Εφόσον χρειάζεται και η χρήση γυαλιών, τότε αυτά πρέπει να συνταγογραφούνται. Αξίζει να σημειωθεί πως η αποκατάσταση της όρασης σε 10/10 δεν είναι πάντα εφικτή στην θεραπεία της αμβλυωπίας.
Εάν ένα παιδί αντιστέκεται στη χρήση των ειδικών τσιρότων επικάλυψης, τότε υπάρχουν και άλλες λύσεις που μπορεί να συστήσει ο παιδοφθαλμίατρος (π.χ. σταγόνες ατροπίνης, κάλυψη του γυαλιού κ.ά.).
Η τεχνολογία Neurovision (Revital Vision) είναι ένα μη επεμβατικό, εξατομικευμένο για τον κάθε ασθενή, αντιληπτικό πρόγραμμα μάθησης που βασίζεται στην οπτική διέγερση. Διευκολύνει νευρικές συνδέσεις στο φλοιικό επίπεδο μέσω μιας αγωγής οπτικής εκπαίδευσης με τη βοήθεια της πληροφορικής.
Καθώς η οπτική αντίληψη εξαρτάται τόσο από το οπτικό ερέθισμα που δέχθηκε ο οφθαλμός όσο και από την νευρική επεξεργασία αυτού του ερεθίσματος στον οπτικό φλοιό, η τεχνολογία Neurovision (Revital Vision) βελτιώνει την ποιότητα της όρασης (ευαισθησία αντίθεσης – contrast sensitivity και οπτική οξύτητα – visual acuity), ενισχύοντας τη νευρική επεξεργασία στον πρωτογενή οπτικό φλοιό.
Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι ο θόρυβος μεμονωμένων φλοιικών νευρώνων μπορεί να διαφοροποιείται με την κατάλληλη επιλογή συνθηκών ερεθίσματος και αυτή η ευαισθησία αντίθεσης σε χαμηλά επίπεδα μπορεί να αυξηθεί μέσω του ελέγχου των παραμέτρων του ερεθίσματος. Εκατοντάδες πελάτες και συμμετέχοντες σε κλινικές μελέτες που ολοκλήρωσαν το πρόγραμμα Neurovision (Revital Vision) παρουσίασαν βελτιωμένη όραση στο αμβλυωπικό μάτι και στην ποιότητα ζωής τους.
Συγκεκριμένα:
- ανάγνωση υπότιτλων στην τηλεόραση,
- ανάγνωση των σημάτων στο δρόμο,
- αναγνώριση προσώπων από απόσταση και καλύτερη όραση τη νύχτα,
- βελτιωμένη στέρεο (περιφερειακή) όραση,
- βελτίωση 2,5 γραμμές κατά μέσο όρο στο διάγραμμα του οφθαλμού και 100% στη φωτεινή αντίθεση.
Η θεραπεία είναι κατάλληλη για άτομα με αμβλυωπία με ηλικία 9 ετών και άνω, με διορθωμένη οπτική οξύτητα μεταξύ 6/9 – 6/60.
Η νευρωνική άσκηση Neurovision (Revital Vision) είναι κλινικά και επιστημονικά αποδεδειγμένη και έχει λάβει έγκριση από τον FDA (για την αμβλυωπία). Κατά τη διάρκεια των συνεδριών άσκησης, μία σειρά οπτικών εργασιών και επαναλαμβανόμενων προβολών εξασκούν τον εγκέφαλο και βελτιώνουν τη διαδικασία της όρασης.
Το πρόγραμμα αναλύει την επίδοση και ρυθμίζει τις συνεδρίες ανάλογα με τις ανάγκες του ασθενή προκειμένου να βελτιώσει ουσιωδώς την όραση. Το πρόγραμμα Neurovision (Revital Vision) εκπαιδεύει τον εγκέφαλό σας να βλέπει καλύτερα χωρίς την ανάγκη χειρουργείου και λήψης φαρμάκων.
Είναι μια κατάσταση κατά την οποία ένα βρέφος, από τη γέννησή του ακόμη, εμφανίζει καθημερινά δακρύρροια και κάποιες φορές τσίμπλες στο ένα ή και στα δύο του μάτια. Αν και μπορεί η εικόνα αυτή να οφείλεται σε μια παροδική λοίμωξη (επιπεφυκίτιδα) που 
συνήθως υποχωρεί μετά την ενστάλαξη αντιβιοτικών σταγόνων, οι συνεχείς συχνά οφείλονται σε απόφραξη του ρινοδακρυϊκού πόρου.
Τι σημαίνει απόφραξη του ρινοδακρυϊκού πόρου;
Τα δάκρυα συνεχώς παράγονται από τους δακρυϊκούς αδένες και στη συνέχεια, μέσω των δακρυϊκών σημείων (puncta) – των δακρυϊκών σωληναρίων (canaliculi) και τέλος του δακρυϊκού σάκου και του ρινοδακρυϊκού πόρου (tear duct), καταλήγουν στη μύτη. 6% των
βρεφών γεννιούνται με στένωση ή απόφραξη στο ΄΄αποχετευτικό΄΄ σύστημα των δακρύων τους, συχνότερα στο ύψος του ρινοδακρυϊκού πόρου (tear duct), στο ένα ή και στα δύο μάτια.
Ωστόσο, στο 90% των βρεφών αυτών το πρόβλημα θα λυθεί αυτόματα, κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια του πρώτου χρόνου της ζωής. Αυτό συνήθως συμβαίνει λόγω αλλαγών σε ότι αφορά τις ανατομικές σχέσεις της περιοχής, λόγω ανάπτυξης του προσώπου του μωρού.
Τα παιδιά με απόφραξη του ρινοδακρυϊκού πόρου (ΡΔΠ) εμφανίζονται με συνεχώς δακρυσμένο μάτι (ή μάτια), ενώ πολύ συχνά τσιμπλιάζουν (λόγω μολύνσεων από τα τοπικά μικρόβια του δέρματος των βλεφάρων). Κάθε λοίμωξη αντιμετωπίζεται με ολιγοήμερη τοπική αντιβιοτική θεραπεία.
Σε περίπτωση υποτροπών, το παιδί πρέπει να εκτιμηθεί από παιδοφθαλμίατρο, ο οποίος συνήθως συνιστά:
- τοπικές μαλάξεις (μασάζ) στη περιοχή του δακρυϊκού σάκου (πρέπει ο ιατρός να δείξει πώς να εκτελείται σωστά το μασάζ)
- ολιγοήμερη αντιβιοτική αγωγή (σταγόνες) όταν υπάρχει λοίμωξη (τσίμπλες πρασινο-κίτρινες). Εάν υπάρχει μόνο λίγη τσίμπλα λευκωπή, τότε δεν απαιτούνται αντιβιοτικές σταγόνες.
Καθετηριασμός:
Καθετηριασμός του ρινοδακρυϊκού πόρου (μια ολιγόλεπτη χειρουργική παρέμβαση υπό ήπια γενική αναισθησία με μάσκα) συνιστάται:
να γίνει εάν το πρόβλημα συνεχίζει να υπάρχει και το παιδί έχει γίνει ενός έτους- να γίνει νωρίτερα του πρώτου έτους, εάν οι λοιμώξεις είναι συνεχείς και ανθεκτικές στη τοπική αντιβιοτική αγωγή και το μασάζ
- να γίνει νωρίτερα εάν εμφανιστεί σοβαρότερη λοίμωξη (δακρυοκυστίτιδα)
Η όλη διαδικασία διαρκεί λίγα λεπτά, γίνεται σε χώρο χειρουργείου (για ασφάλεια), υπό ήπια γενική αναισθησία (με μάσκα). Ο χειρουργός περνά ένα λεπτό συρμάτινο εργαλείο διαμέσου των φυσικών οδών του ΄΄αποχετευτικού΄΄ συστήματος των δακρύων, χωρίς τομές, με ειδικούς χειρισμούς, με σκοπό τη διάνοιξη της στένωσης ή απόφραξης. Κατόπιν το παιδί αναρρώνει για λίγη ώρα και πηγαίνει στο σπίτι του. Ο κατάλληλος χρόνος επέμβασης δεν είναι ίδιος για κάθε περίπτωση.
Γενικά όμως είναι καλό να γίνεται στους πρώτους 18 μήνες της ζωής, διότι όσο το παιδί μεγαλώνει, το ποσοστό υποτροπών αυξάνεται. Η επέμβαση έχει υψηλό δείκτη επιτυχίας σε έμπειρα χέρια (90-95%).
Κάποιες φορές όμως ο πόρος μπορεί να ξανακλείσει και να χρειαστεί και δεύτερη προσπάθεια διάνοιξης. Μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις που ο πόρος κλείσει και για τρίτη φορά, η διάνοιξη συνοδεύεται από ένθεση ειδικών σωληναρίων σιλικόνης.
Εμφανίζονται περίπου στο 20% των παιδιών, με διαφορετική βαρύτητα. Οι διαθλαστικές ανωμαλίες δεν επιτρέπουν εστιασμό του ειδώλου πάνω στον αμφιβληστροειδή, γεγονός που οδηγεί σε θολή όραση.
Αποτελούν τις πιο συχνές και τις πιο εύκολα αντιμετωπίσιμες οπτικές διαταραχές, με γυαλιά, φακούς επαφής ή διαθλαστικές επεμβάσεις κατά την ενηλικίωση. Οι διαθλαστικές ανωμαλίες μπορεί να εμφανιστούν σε οποιαδήποτε ηλικία.
Η αιτία εμφάνισής τους δεν είναι γνωστή. Κληρονομικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες ενοχοποιούνται, αλλά φαίνεται ότι τα αίτια είναι πολυπαραγοντικά.
Σήμερα πιστεύουμε ότι όταν ο ένας από τους δύο γονείς φοράει γυαλιά από τη παιδική του ηλικία, τότε κάθε παιδί αυτού του ζευγαριού έχει 25% πιθανότητες να εμφανίσει διαθλαστική ανωμαλία κάποτε στη ζωή του, ενώ οι πιθανότητες αυξάνονται στο 50% όταν και οι δύο γονείς φορούν γυαλιά. Η υπερμετρωπία και ο αστιγματισμός απαντούν συχνότερα στη προσχολική ηλικία, ενώ η μυωπία στη σχολική.
Η πλειοψηφία των βρεφών έχει ήπιου βαθμού υπερμετρωπία, η οποία σταδιακά μειώνεται και τελικά χάνεται κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής. Σε ένα ποσοστό των προσχολικών παιδιών όμως αυτό δεν συμβαίνει.
Η διαθλαστική ανωμαλία παραμένει ή αυξάνει, με αποτέλεσμα να μην εστιάζουν καλά και η ανάπτυξη της όρασης να μην ακολουθεί φυσιολογική πορεία. Κάποια από τα παιδιά αυτά, εμφανίζουν ύποπτη συμπτωματολογία, κάποια άλλα όμως όχι. Αυτό εξαρτάται από την ηλικία και τις δραστηριότητες του παιδιού.
Συχνά εμφανίζουν στραβισμό, κακή ισορροπία, συνήθεια να κοιτούν από κοντινές αποστάσεις, αδυναμία να ζωγραφίσουν μέσα σε πλαίσια κ.ά. Τα παιδιά αυτά θα πρέπει να ελέγχονται άμεσα από παιδοφθαλμίατρο. Επειδή, όπως προαναφέρθηκε, κάποια παιδιά δεν αναπτύσσουν σημειολογία, η αξία των προληπτικών ελέγχων της όρασης στη προσχολική ηλικία είναι σημαντική.
Η μη αντιμετώπιση ενός σημαντικού διαθλαστικού σφάλματος στη προσχολική ηλικία, μπορεί να οδηγήσει σε αμβλυωπία (τεμπέλικο μάτι), δύσκολα αναστρέψιμη στα σχολικά χρόνια, που μπορεί να αφήσει στο παιδί μια οπτική αναπηρία η οποία θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί.
Η μυωπία είναι η συνήθης διαθλαστική ανωμαλία της σχολικής ηλικίας. Σε πολλά παιδιά υπάρχει μια κληρονομική προδιάθεση, η οποία όμως για να εκδηλωθεί θα πρέπει να συνυπάρξουν και ‘ευνοϊκές’ περιβαλλοντικές συνθήκες. Κάποιες από αυτές είναι οι πολύωρες καθημερινές κοντινές δραστηριότητες, ο κακός φωτισμός και η κακή στάση του σώματος, η κακή διατροφή, καταστάσεις που δυστυχώς χαρακτηρίζουν τη ζωή του σύγχρονου παιδιού.
Δεν είναι τυχαία η αύξηση του ποσοστού των παιδιών που εμφανίζουν διαθλαστικές ανωμαλίες, ούτε η μείωση του μέσου όρου ηλικίας εμφάνισής τους. Τα μυωπικά παιδιά, διαμαρτύρονται συχνά ότι δεν βλέπουν καλά στο πίνακα, σκύβουν όταν διαβάζουν, μισοκλείνουν τα μάτια τους όταν βλέπουν τηλεόραση κ.ά. Και τα παιδιά αυτά θα πρέπει να επισκέπτονται τον οφθαλμίατρο.
Ο χρόνος χρήσης των διορθωτικών γυαλιών εξατομικεύεται κατά περίπτωση και θα πρέπει να ακολουθούν οι οδηγίες του παιδοφθαλμιάτρου. Τα γυαλιά ηλίου, απορροφητικά στην υπεριώδη και μπλέ ακτινοβολία, είναι απαραίτητα στα παιδιά.
Συνήθως συνιστώνται σε ηλικίες μεγαλύτερες των 3 ετών, ιδιαίτερα όταν βρίσκονται κοντά σε παραλίες, πισίνες, χιόνια κλπ.
Οι προληπτικοί οφθαλμολογικοί έλεγχοι απευθύνονται σε όλα παιδιά της προσχολικής κυρίως ηλικίας και στοχεύουν στην πρώιμη εντόπιση οπτικών διαταραχών, ώστε να αντιμετωπιστούν έγκαιρα. Οι περισσότεροι προληπτικοί έλεγχοι προσπαθούν να εντοπίσουν περιπτώσεις αμβλυωπίας, στραβισμού και σημαντικών διαθλαστικών ανωμαλιών (μυωπίας, υπερμετρωπίας, αστιγματισμού), ενώ πιο εξειδικευμένα προγράμματα καταρτίζονται για την ανίχνευση άλλων σπανιότερων παθήσεων.
Κάθε νεογέννητο μωρό γνωρίζει τον κόσμο μέσα από τις αισθήσεις του. Η καλή όραση θα το βοηθήσει να επικοινωνήσει, να κινηθεί, να μάθει. Η όραση των παιδιών αναπτύσσεται σταδιακά από τη γέννηση μέχρι τα 7 τους χρόνια. Για να αναπτυχθεί σωστά, θα πρέπει τα όργανα της όρασης (μάτια & οπτικό σύστημα) να έχουν δομηθεί σωστά.
Βλάβες στα μάτια στη βρεφική ηλικία πρέπει να αντιμετωπίζονται άμεσα διότι μπορεί να οδηγήσουν σε μόνιμες διαταραχές, οπτικές και αναπτυξιακές. Οι έλεγχοι θα πρέπει να ξεκινούν από το μαιευτήριο, όπου ο παιδοφθαλμίατρος ελέγχει την αρτιότητα δόμησης των ματιών, αποκλείοντας πιθανές ανωμαλίες διάπλασης (πχ. μικροφθαλμία, κολοβώματα, καταρράκτη κ.ά.).
Το 7-8% των προσχολικών παιδιών παρουσιάζουν κάποιο οφθαλμολογικό πρόβλημα (στραβισμό, αμβλυωπία, μυωπία, υπερμετρωπία, αστιγματισμό κ.ά.), που μπορεί να προκαλέσει μόνιμη διαταραχή της όρασης. Πολλές φορές τα προβλήματα αυτά δεν είναι εμφανή και η διάγνωσή τους γίνεται μετά από τυχαία εξέταση.
Η πρώιμη αντιμετώπισή τους οδηγεί σε πλήρη ίαση, ενώ η αργοπορημένη θεραπεία δεν
αποδίδει πάντα. Για το λόγο αυτό, τα παιδιά στην ηλικία των 3-4 ετών θα πρέπει να ελέγχονται με τεστ κατάλληλα για την ηλικία τους, από έμπειρους στη παιδική όραση οφθαλμιάτρους.
Ένα παιδί δεν αποτελεί μια μικρογραφία ενηλίκου. Έτσι και η όρασή του διαφέρει από αυτή των μεγάλων, τουλάχιστον στα χρόνια της ανάπτυξής του. Οι προληπτικοί έλεγχοι κατά τη προσχολική περίοδο είναι απαραίτητοι. Στην ηλικία αυτή τα παιδιά συνεργάζονται άψογα.